ClamAV là gì? Giới thiệu phần mềm diệt virus mã nguồn mở

Giữa thời đại đầy rẫy mã độc và tấn công mạng, bạn đang tìm một công cụ diệt virus miễn phí, nhẹ và đáng tin cậy trên PC? Clamav có thể sẽ khiến bạn bất ngờ với những gì nó mang lại.

Clamav là một trong những phần mềm diệt virus mã nguồn mở được sử dụng phổ biến hiện nay, đặc biệt trong môi trường Linux và hệ thống máy chủ. Dù không quá nổi tiếng với người dùng phổ thông, nhưng Clamav lại được đánh giá cao trong giới kỹ thuật. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu Clamav là gì, hoạt động ra sao và vì sao nó lại được nhiều quản trị viên lựa chọn. Mời bạn cùng tham khảo nhé!

Clamav là gì?

Để bạn nắm được bức tranh tổng quan một cách nhanh chóng, dưới đây là các thông tin cơ bản:

• Nền tảng hỗ trợ: Linux, Unix, macOS, Windows qua bản port
• Dung lượng phần mềm: Nhẹ, khoảng vài MB khi cài từ kho phần mềm
• Loại phần mềm: Phần mềm diệt virus mã nguồn mở
• Giá cả: Miễn phí hoàn toàn
• Mục tiêu sử dụng điển hình: Máy chủ email, máy chủ file, quét theo lịch, tích hợp vào hệ thống tự động

Tóm lại, Clamav là một engine chống virus mã nguồn mở, miễn phí, có thể chạy dạng dòng lệnh, daemon hoặc tích hợp thông qua API để đáp ứng nhiều kịch bản bảo mật khác nhau.

Nếu bạn đang tìm một chiếc laptop phù hợp cho học tập, làm việc hay giải trí, đừng bỏ qua những mẫu laptop đang được quan tâm nhiều nhất tại CellphoneS trong danh sách dưới đây!

Sử dụng Clamav mang lại lợi ích gì?

• Thứ nhất, Clamav miễn phí và mã nguồn mở nên bạn không tốn chi phí bản quyền, đồng thời có thể kiểm tra, sửa đổi hoặc đóng góp mã nguồn nếu cần. 
• Thứ hai, vì chạy rất nhẹ nên Clamav phù hợp với máy chủ hoặc các hệ thống không có giao diện đồ họa, nơi hiệu năng và tài nguyên luôn được đặt lên hàng đầu. 
• Thứ ba, Clamav có freshclam để cập nhật cơ sở dữ liệu virus tự động, nhờ vậy bạn không phải lo engine bị lỗi thời. 
• Ngoài ra, việc hỗ trợ nhiều định dạng file nén và tệp đính kèm email giúp Clamav trở thành lựa chọn rất hợp lý cho các gateway lọc thư rác và mã độc. 
• Cuối cùng, nhờ có API, Clamav dễ dàng tích hợp vào các giải pháp bảo mật tùy biến, điều mà nhiều sản phẩm thương mại khó cho phép ở mức linh hoạt tương tự.

Các tính năng chính của Clamav  

ClamAV không chỉ đơn thuần là một trình quét virus mã nguồn mở, mà còn được phát triển với nhiều tính năng mạnh mẽ, đủ sức đáp ứng nhu cầu của các hệ thống từ đơn giản đến phức tạp. Dưới đây là những tính năng nổi bật mà ClamAV mang lại:

Công cụ quét dòng lệnh mạnh mẽ

ClamAV đi kèm với clamscan, một công cụ quét virus hoạt động qua dòng lệnh cho phép bạn linh hoạt kiểm tra bất kỳ thư mục hoặc tập tin nào. Điều khiến clamscan trở nên mạnh mẽ là khả năng kết hợp nhiều tham số để xử lý đúng theo từng kịch bản cụ thể.

Bạn có thể quét đệ quy, chỉ hiển thị tệp nhiễm, ghi log ra file riêng, hoặc tự động xóa các tệp được xác định là nguy hiểm.

Chính vì hoạt động hoàn toàn qua dòng lệnh nên clamscan cực kỳ phù hợp để tích hợp vào các cron job quét định kỳ, hoặc nhúng vào các script tự động quản trị. Nhờ vậy, bạn có thể dễ dàng thiết lập hệ thống kiểm tra virus toàn diện mà không cần thao tác thủ công mỗi lần.

Daemon quét thời gian thực

Không chỉ dừng lại ở việc quét theo yêu cầu, ClamAV còn cung cấp clamd, một daemon đa luồng giúp giữ cơ sở dữ liệu chữ ký virus trong bộ nhớ. Khi clamd đang chạy, bạn có thể sử dụng clamdscan để gửi tệp cần kiểm tra mà không phải tải lại signature mỗi lần, giúp tăng tốc đáng kể so với clamscan truyền thống.

Với các hệ thống có lưu lượng xử lý tệp lớn, cách tiếp cận này vừa tiết kiệm tài nguyên vừa tối ưu thời gian. Ngoài ra, trên Linux hiện đại, ClamAV còn hỗ trợ ClamOnAcc – tính năng cho phép quét tệp ngay khi có truy cập (on-access scanning).

Dù cần cấu hình cẩn thận và có thể ảnh hưởng hiệu suất nếu áp dụng quá rộng, đây vẫn là lựa chọn mạnh mẽ khi bạn cần thêm một lớp bảo vệ chủ động.

Cập nhật cơ sở dữ liệu virus tự động

ClamAV sử dụng freshclam, một công cụ giúp cập nhật cơ sở dữ liệu virus một cách tự động và đều đặn. Sau khi được cấu hình, freshclam sẽ đảm nhiệm toàn bộ quá trình cập nhật, bạn không cần can thiệp thủ công mỗi khi có bản signature mới.

Người dùng có thể tùy chỉnh nhiều tùy chọn như số lần thử kết nối, log sự kiện, hỗ trợ proxy và thiết lập lịch chạy phù hợp với chính sách mạng nội bộ. Việc giữ cho cơ sở dữ liệu luôn cập nhật là yếu tố sống còn giúp ClamAV duy trì khả năng phát hiện chính xác các mối đe dọa mới.

Hỗ trợ định dạng tệp nén

Một điểm mạnh đáng kể của ClamAV là khả năng quét sâu vào các định dạng tệp nén và phức tạp. Từ các file như ZIP, RAR, TAR, GZIP cho đến tài liệu văn phòng, email có đính kèm – ClamAV đều có thể mở và kiểm tra nội dung bên trong.

Khả năng này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh mã độc hiện nay thường được đóng gói dưới nhiều lớp archive nhằm che giấu hành vi nguy hiểm. Với ClamAV, bạn có thể yên tâm rằng quá trình quét không chỉ dừng lại ở bề mặt mà còn đi sâu từng tầng nén để phát hiện nguy cơ tiềm ẩn.

API tích hợp

Bên cạnh khả năng sử dụng trực tiếp, ClamAV còn cung cấp libClamAV – một thư viện cho phép tích hợp engine quét virus vào ứng dụng của bạn. Đây là công cụ lý tưởng nếu bạn đang phát triển hệ thống kiểm tra tệp tải lên, cổng mail nội bộ, proxy lọc lưu lượng, hoặc giải pháp giám sát chuyên dụng.

Với API tích hợp, bạn có thể chủ động kiểm soát quy trình quét, xử lý kết quả theo yêu cầu riêng, và dễ dàng kết nối với các hệ thống cảnh báo hoặc phân tích an ninh như SIEM. Đây là điểm cộng lớn khiến ClamAV trở thành lựa chọn ưa thích trong nhiều giải pháp bảo mật tùy biến.

Ưu và nhược điểm của ClamAV

Giống như bất kỳ phần mềm mã nguồn mở nào, ClamAV cũng có những điểm mạnh và điểm hạn chế riêng. Dưới đây là những ưu và nhược điểm nổi bật để bạn cân nhắc trước khi sử dụng Clamav để scan:

Ưu điểm

• Miễn phí và mã nguồn mở: ClamAV hoàn toàn không tốn chi phí bản quyền và có thể tùy biến theo nhu cầu.
• Tiêu thụ tài nguyên thấp: Nhẹ, không chiếm nhiều CPU hay RAM, phù hợp cho cả hệ thống cũ hoặc server tải cao.
• Cập nhật thường xuyên: Cơ sở dữ liệu chữ ký virus được cập nhật định kỳ thông qua công cụ freshclam.
• Hỗ trợ định dạng tệp nén: Có thể quét sâu bên trong các file ZIP, RAR, GZ, TAR… và tài liệu văn phòng.
• Linh hoạt trong triển khai: Cung cấp công cụ dòng lệnh (clamscan), daemon (clamd) và API (libClamAV) để phù hợp với nhiều kịch bản.
• Dễ tích hợp: Có thể đưa vào cron job để quét định kỳ hoặc nhúng vào ứng dụng, hệ thống nội bộ một cách chủ động.

Nhược điểm

• Không có giao diện đồ họa mặc định: Người dùng mới có thể thấy khó tiếp cận nếu không quen với dòng lệnh.
• Khả năng bảo vệ thời gian thực hạn chế: Trên Linux cần cấu hình thêm (ClamOnAcc), còn Windows phải dựa vào phần mềm thứ ba.
• Thiếu tính năng nâng cao: Không có các công nghệ như heuristics, sandbox hoặc machine learning như các phần mềm thương mại.
• Tỷ lệ phát hiện chưa tối ưu: Trong các bài kiểm thử trên endpoint cá nhân, ClamAV thường không đạt hiệu quả cao như các đối thủ trả phí.
• Không phù hợp cho người dùng phổ thông: Với nhu cầu bảo vệ máy tính cá nhân toàn diện, các phần mềm diệt virus thương mại vẫn là lựa chọn an toàn hơn.

Hướng dẫn cài đặt Clamav trên Linux

Nếu bạn đang dùng các bản phân phối như Kali, Parrot, hoặc Ubuntu, việc cài ClamAV là một trong những cách đơn giản nhưng hiệu quả để bảo vệ hệ thống khỏi các phần mềm độc hại. 

Bước 1: Mở Ubuntu lên và gõ lệnh sau để bắt đầu cài đặt: sudo apt update hoặc sudo apt install clamav.

Lệnh này sẽ cập nhật danh sách gói và cài đặt ClamAV nếu máy bạn chưa có sẵn. Nếu bạn đã cài rồi, hệ thống sẽ báo là đã có phiên bản mới nhất.

Bước 2: ClamAV sử dụng dịch vụ clamav-freshclam để tự động cập nhật cơ sở dữ liệu virus. Tuy nhiên, khi bạn muốn chủ động cập nhật bằng tay, bạn cần dừng dịch vụ này trước.

Chạy lệnh: sudo systemctl stop clamav-freshclam. Việc dừng dịch vụ giúp tránh xung đột khi bạn chạy lệnh cập nhật tiếp theo.

Bước 3: Sau khi dừng dịch vụ, bạn dùng lệnh sau để cập nhật danh sách virus mới nhất: sudo freshclam.

Lệnh này sẽ kết nối với máy chủ của ClamAV và tải về bản cập nhật mới. Nếu bạn mới cài phần mềm thì cơ sở dữ liệu sẽ khá mới và lệnh này sẽ báo rằng bạn đã cập nhật rồi.

Bước 4: Sau khi hoàn tất cập nhật, bạn nên khởi động lại dịch vụ ClamAV để hệ thống hoạt động bình thường: sudo systemctl start clamav-freshclam.

Hoặc nếu bạn dùng ClamAV dạng daemon: sudo systemctl restart clamav-daemon.

Bước 5: Giả sử bạn vừa tải về một file script từ Internet, bạn muốn kiểm tra xem nó có mã độc hay không. Lệnh này sẽ giúp bạn làm điều đó: clamscan đường/dẫn/tới/file.

Ví dụ, file test giả định: clamscan ~/Downloads/test.sh. ClamAV sẽ chạy và trả kết quả ngay sau vài giây.

Bước 6: Bạn cũng có thể dùng ClamAV để quét toàn bộ một thư mục hoặc hệ thống. Lệnh phổ biến nhất là: clamscan -r /home/username. 

Trong đó:

• -r là viết tắt của recursive, nghĩa là quét tất cả thư mục con.
• /home/username là đường dẫn bạn muốn quét. Có thể thay đổi theo mục đích.

Nếu bạn muốn quét toàn bộ hệ thống (rất mất thời gian), hãy dùng: sudo clamscan -r /.

Bước 7: Bạn có thể yêu cầu ClamAV tự xóa các tệp bị nghi nhiễm bằng cách thêm tùy chọn --remove=yes. Tuy nhiên, hãy thận trọng vì file sẽ bị xóa vĩnh viễn. Ví dụ: clamscan -r --remove=yes /home/username.

Hướng dẫn cài đặt ClamAV trên Unix

Dù ClamAV được biết đến nhiều trên Linux, nó vẫn hỗ trợ tốt cho các hệ Unix như FreeBSD, OpenBSD hay Solaris. Quá trình cài đặt không quá phức tạp, bạn chỉ cần làm theo các bước sau:

Bước 1: Xác định trình quản lý gói của hệ điều hành:

• FreeBSD: sudo pkg install clamav
• OpenBSD: doas pkg_add clamav
• NetBSD: pkgin install clamav
• Solaris (OpenCSW): /opt/csw/bin/pkgutil -i clamav

Tạo tài khoản riêng để chạy dịch vụ giúp tăng tính bảo mật: sudo pw useradd clamav -d /nonexistent -s /usr/sbin/nologin.

Bước 2: Xóa dấu #Example trong cả hai file

Cập nhật đường dẫn log, database, user:

User clamav  

LogFile /var/log/clamav/clamd.log  

Cập nhật chữ ký virus bằng cách chạy: sudo freshclam.

Bước 3: Khởi động dịch vụ với FreeBSD:

sudo sysrc clamav_clamd_enable="YES"  

sudo sysrc clamav_freshclam_enable="YES"  

sudo service clamav-clamd start  

sudo service clamav-freshclam start  

Các hệ khác: chỉnh rc.local hoặc dùng công cụ riêng.

Bước 4: Dùng clamscan hoặc clamdscan để quét thư mục: clamscan -r /home.

So sánh Clamav với Avast, Bitdefender, F Secure

Bảng trên cho thấy Clamav và các giải pháp thương mại thực tế hướng tới hai nhóm nhu cầu khá khác nhau. Clamav phù hợp với kịch bản tích hợp, quét định kỳ, môi trường server, còn các giải pháp thương mại lại mạnh ở bảo vệ chủ động, giàu tính năng và thân thiện với người dùng đầu cuối.

Các vấn đề thường gặp khi sử dụng Clamav

• Thứ nhất, freshclam có thể không tự cập nhật nếu bạn chưa bật dịch vụ hoặc phân quyền sai, khiến cơ sở dữ liệu bị cũ và làm giảm hiệu quả phát hiện. 
• Thứ hai, trên Windows, nếu bạn chỉ dùng engine thuần mà không có công cụ hỗ trợ như ClamWin, trải nghiệm có thể không trực quan và thiếu tính năng real time. 
• Thứ ba, khi bật on access scanning ở chế độ ngăn chặn với phạm vi thư mục quá lớn, hiệu năng có thể suy giảm rõ rệt vì mỗi lần truy cập file đều phải qua bước kiểm tra. 
• Cuối cùng, tỷ lệ phát hiện của Clamav với các biến thể malware phức tạp hoặc tấn công zero day không cao bằng các công cụ thương mại có nhiều lớp bảo vệ.

Clamav là một lựa chọn đáng tin cậy cho những ai cần một công cụ diệt virus mã nguồn mở, nhẹ, dễ tích hợp và đặc biệt phù hợp với môi trường máy chủ. Hy vọng bài viết này sẽ có ích cho bạn. Chúc bạn thành công với thủ thuật máy tính này!

Xem thêm các bài viết tại chuyên mục: Ứng dụng/phần mềm