Hệ điều hành mã nguồn mở là gì? Ưu điểm và ví dụ nổi bật

Bạn đã từng nghe đến Linux, Ubuntu hay Android và thắc mắc vì sao chúng được gọi là hệ điều hành mã nguồn mở trên PC chưa? Tìm hiểu ngay nhé!

Nếu bạn cũng tò mò như nhiều người khác rằng hệ điều hành mã nguồn mở là gì và vì sao ngày càng được ưa chuộng thì bài viết này sẽ giúp bạn khám phá rõ hơn.

Hệ điều hành mã nguồn mở là gì?

Hệ điều hành mã nguồn mở là loại hệ điều hành mà mã nguồn của nó được công khai. Điều này có nghĩa là bất kỳ ai cũng có thể xem, chỉnh sửa hoặc phân phối lại mã nguồn đó tùy theo nhu cầu. 

Không giống như những hệ điều hành thương mại như Windows hay macOS, hệ điều hành mã nguồn mở không bị giới hạn bởi bản quyền chặt chẽ, cho phép cộng đồng người dùng phát triển và tối ưu hóa nó theo cách riêng.

Ví dụ điển hình nhất của hệ điều hành mã nguồn mở chính là Linux, nền tảng được sử dụng từ các máy chủ lớn đến thiết bị IoT và điện thoại thông minh.

Nếu bạn đang tìm kiếm một chiếc laptop phù hợp với nhu cầu học tập, làm việc hay giải trí, đừng bỏ qua danh sách laptop đang được nhiều người quan tâm tại CellphoneS dưới đây!

Sự khác biệt giữa hệ điều hành mã nguồn mở và hệ điều hành đóng

Để hiểu rõ hơn, ta cần phân biệt rõ giữa hai loại hệ điều hành: mã nguồn mở và hệ điều hành thương mại (đóng). Dưới đây là bảng so sánh cụ thể:

Tại sao hệ điều hành mã nguồn mở lại quan trọng?

Không chỉ đơn thuần là một lựa chọn thay thế, hệ điều hành mã nguồn mở đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của công nghệ ngày nay. 

Trước hết, nó khuyến khích sự minh bạch trong phát triển phần mềm, bởi mọi người đều có thể xem cách hệ điều hành hoạt động bên trong.  Bên cạnh đó, cộng đồng lập trình viên có thể cùng nhau cải tiến, vá lỗi hoặc phát triển thêm tính năng mới.

Với các tổ chức, việc sử dụng hệ điều hành mã nguồn mở giúp tiết kiệm chi phí đáng kể mà vẫn đảm bảo hiệu suất và khả năng tùy biến cao. Đây cũng là môi trường học tập tuyệt vời cho sinh viên công nghệ, giúp họ làm quen với việc quản trị hệ thống, lập trình hệ điều hành và bảo mật mạng.

Ưu nhược điểm của hệ điều hành mã nguồn mở

Và để hiểu rõ hơn về bản chất của hệ điều hành mã nguồn mở, ta hãy cùng điểm qua những ưu và nhược điểm đặc trưng của nó.

Ưu điểm

Một trong những lợi thế lớn nhất là miễn phí. Người dùng không phải trả bất kỳ chi phí bản quyền nào để sử dụng hoặc cài đặt. Ngoài ra, hệ điều hành mã nguồn mở thường có khả năng tùy biến cao, cho phép người dùng thay đổi giao diện, tính năng và cấu trúc hệ thống để phù hợp với mục đích sử dụng.

Không thể không nhắc đến tính bảo mật, khi mã nguồn được công khai, cộng đồng có thể cùng giám sát và phát hiện lỗi nhanh chóng. Thêm vào đó là hiệu suất tốt, nhất là khi dùng trên các máy tính cũ hoặc cấu hình thấp.

Nhược điểm

Tuy nhiên, hệ điều hành mã nguồn mở cũng không hoàn hảo. Đối với người dùng phổ thông, việc thiếu hỗ trợ kỹ thuật chính thức và yêu cầu kiến thức kỹ thuật có thể là rào cản lớn. Bên cạnh đó, một số phần mềm phổ biến như Photoshop hoặc Microsoft Office không hỗ trợ tốt trên nền tảng mã nguồn mở, gây hạn chế trong công việc.

Cách lựa chọn và cài đặt hệ điều hành mã nguồn mở

Nếu bạn đang có ý định chuyển sang sử dụng hệ điều hành mã nguồn mở, điều quan trọng đầu tiên là chọn đúng bản phân phối phù hợp với nhu cầu. Dưới đây là các yếu tố bạn nên cân nhắc trong quá trình lựa chọn và cài đặt.

Xác định nhu cầu sử dụng

Trước hết, hãy tự hỏi bạn muốn dùng hệ điều hành cho mục đích gì: làm việc văn phòng, học tập cơ bản, lập trình, hay vận hành server? Nhu cầu cụ thể sẽ quyết định bạn nên chọn bản phân phối nhẹ, dễ dùng hay chuyên sâu, tùy chỉnh cao.

Tìm hiểu các bản phân phối phổ biến

Sau khi đã xác định nhu cầu, bạn có thể tìm hiểu những bản phân phối nổi bật như:

• Ubuntu: dễ dùng, thích hợp cho người mới bắt đầu.
• Fedora: cập nhật công nghệ mới nhanh chóng, phù hợp với lập trình viên.
• Linux Mint: nhẹ, giao diện giống Windows, dễ làm quen.
• Zorin OS: thiết kế hiện đại, mượt mà, rất phù hợp để thay thế Windows.

Mỗi bản đều có cộng đồng hỗ trợ riêng, bạn nên đọc review và so sánh để chọn bản phù hợp.

Tải file cài đặt từ nguồn chính thức

Sau khi chọn được bản phân phối mong muốn, bạn hãy truy cập trang web chính thức của bản đó (ví dụ: ubuntu.com, getfedora.org...) để tải về file cài đặt ISO. Tuyệt đối không nên tải từ nguồn không rõ ràng để tránh rủi ro về bảo mật.

Tạo USB cài đặt hệ điều hành

Để tiến hành cài đặt, bạn cần một USB trống (ít nhất 8GB). Dùng phần mềm như Rufus (trên Windows) hoặc Balena Etcher để ghi file ISO vào USB, biến nó thành một thiết bị khởi động.

Cài đặt hệ điều hành trên máy tính

Cắm USB vào máy tính, khởi động lại và vào BIOS để chọn khởi động từ USB. Sau đó, trình cài đặt của hệ điều hành sẽ hiển thị và hướng dẫn bạn từng bước cụ thể. Bạn có thể cài đặt song song với Windows hoặc thay thế hoàn toàn tùy theo nhu cầu.

Các ví dụ phổ biến về hệ điều hành mã nguồn mở

Hiện nay, hệ điều hành mã nguồn mở không chỉ tồn tại trong phạm vi học thuật hay giới lập trình viên mà còn xuất hiện rộng rãi trong đời sống hằng ngày. Từ máy chủ, máy tính cá nhân, thiết bị di động cho đến Chromebook, tất cả đều có thể chạy các hệ điều hành mã nguồn mở. Dưới đây là những cái tên tiêu biểu và phổ biến nhất, mỗi cái đều có đặc điểm và mục đích sử dụng riêng.

Linux

Khi nhắc đến hệ điều hành mã nguồn mở, Linux là cái tên không thể thiếu. Đây không phải là một hệ điều hành duy nhất, mà là nền tảng cốt lõi cho hàng trăm bản phân phối khác nhau như Ubuntu, Debian, Arch, Fedora…

Linux nổi tiếng vì độ ổn định, tính bảo mật cao và khả năng chạy mượt mà trên cả những máy tính có cấu hình yếu. Nó được sử dụng rất nhiều trong hệ thống máy chủ, trung tâm dữ liệu, hệ điều khiển mạng, và đặc biệt là các siêu máy tính – nơi Linux chiếm hơn 90% thị phần toàn cầu.

Dù không thân thiện với người dùng phổ thông như Windows hay macOS, nhưng Linux lại là lựa chọn yêu thích của lập trình viên, quản trị viên hệ thống và cả các công ty công nghệ lớn như Google, Facebook hay Amazon.

Ubuntu

Ubuntu là một trong những bản phân phối Linux phổ biến nhất và thân thiện nhất với người dùng mới. Nó được phát triển bởi công ty Canonical, với mục tiêu giúp việc tiếp cận hệ điều hành mã nguồn mở trở nên đơn giản và dễ dùng hơn.

Ubuntu có giao diện hiện đại, kho ứng dụng phong phú, tài liệu hỗ trợ đầy đủ, cộng đồng người dùng đông đảo và liên tục được cập nhật. Đây là lựa chọn lý tưởng cho sinh viên, nhân viên văn phòng, thậm chí cả doanh nghiệp nhỏ muốn tiết kiệm chi phí bản quyền phần mềm.

Một điểm cộng lớn là Ubuntu có nhiều “phiên bản con” như Ubuntu Desktop, Ubuntu Server và Ubuntu Studio, phù hợp với từng mục đích sử dụng khác nhau.

Fedora

Fedora là một bản phân phối Linux khác được cộng đồng đánh giá cao, đặc biệt là trong giới lập trình viên và người dùng chuyên sâu. Dự án này do Red Hat hỗ trợ, nổi bật với việc luôn cập nhật những công nghệ mới và ứng dụng phần mềm hiện đại sớm hơn nhiều bản phân phối khác.

Fedora được đánh giá là khá ổn định, bảo mật tốt và rất phù hợp để làm việc với các công cụ lập trình, thử nghiệm phần mềm hoặc phát triển ứng dụng. Tuy nhiên, giao diện và cách cài đặt của Fedora có thể hơi phức tạp đối với người mới làm quen.

Nếu bạn là người thích khám phá, thích "vọc vạch" và luôn muốn sử dụng công nghệ mới, Fedora là một lựa chọn đáng cân nhắc.

ReactOS

Khác với các hệ điều hành dựa trên Linux, ReactOS là một dự án mã nguồn mở độc lập với mục tiêu đầy tham vọng: xây dựng lại hệ điều hành Windows theo cách mở. Nói cách khác, ReactOS cố gắng mô phỏng lại trải nghiệm và khả năng tương thích của Windows, nhưng không sử dụng mã nguồn độc quyền của Microsoft.

Điểm nổi bật của ReactOS là khả năng chạy được nhiều phần mềm và driver vốn dành cho Windows, nhờ nỗ lực tái hiện các thành phần hệ thống như Win32 API. Tuy nhiên, vì vẫn đang trong quá trình phát triển và chưa ổn định, ReactOS hiện chỉ phù hợp với người dùng thích thử nghiệm và nghiên cứu.

Dù vậy, dự án này vẫn thu hút sự quan tâm lớn vì nó mở ra tiềm năng có một "Windows miễn phí" hoàn toàn từ mã nguồn mở trong tương lai.

Android

Không nhiều người biết rằng Android – hệ điều hành di động phổ biến nhất thế giới – cũng là một hệ điều hành mã nguồn mở. Dù do Google phát triển và kiểm soát, Android được xây dựng dựa trên nhân Linux và mã nguồn mở AOSP (Android Open Source Project).

Nhờ mã nguồn mở, Android có thể được các nhà sản xuất thiết bị như Samsung, Xiaomi, OPPO, hay Sony tùy biến lại theo nhu cầu riêng, thêm hoặc bớt tính năng, thiết kế lại giao diện mà không cần trả phí bản quyền phần mềm cơ bản.

Chính tính mở này đã giúp Android phát triển nhanh chóng, lan rộng ra toàn cầu và tạo điều kiện cho hàng ngàn mẫu smartphone khác nhau xuất hiện trên thị trường.

Chrome OS

Chrome OS là hệ điều hành được Google phát triển, sử dụng chủ yếu trên các dòng laptop Chromebook. Nó được xây dựng dựa trên mã nguồn mở của dự án Chromium OS và nhân Linux, kết hợp với trình duyệt Google Chrome để tạo nên trải nghiệm gọn nhẹ, nhanh và bảo mật.

Điểm mạnh lớn nhất của Chrome OS là tốc độ khởi động siêu nhanh, giao diện tối giản và gần như không cần cấu hình phức tạp. Vì toàn bộ hệ thống xoay quanh điện toán đám mây, người dùng chủ yếu làm việc qua các ứng dụng web như Google Docs, Gmail, YouTube...

Dù không thể cài đặt mọi phần mềm như Windows, nhưng Chrome OS lại là lựa chọn tuyệt vời cho học sinh, sinh viên, người làm việc văn phòng hoặc cần thiết bị nhỏ gọn, giá rẻ và dễ dùng.

Ứng dụng thực tế của hệ điều hành mã nguồn mở

Từ doanh nghiệp đến cá nhân, từ trường học đến trung tâm dữ liệu, hệ điều hành mã nguồn mở đều có chỗ đứng riêng:

• Máy chủ doanh nghiệp: Linux chiếm phần lớn thị phần trong các hệ thống máy chủ nhờ tính ổn định và bảo mật cao.
• Thiết bị IoT và nhúng: Các thiết bị như router, TV thông minh hay robot thường sử dụng hệ điều hành nhẹ từ nhân Linux.
• Ngành giáo dục: Nhiều trường học lựa chọn Ubuntu hoặc Debian cho phòng lab để giảng dạy CNTT và tiết kiệm chi phí.
• Máy tính cá nhân: Người dùng yêu thích sự tự do và bảo mật thường chọn các bản phân phối như Linux Mint hoặc Pop!_OS.

So sánh hệ điều hành mã nguồn mở và hệ điều hành thương mại

Để có cái nhìn tổng quan hơn, hãy xem bảng so sánh dưới đây:

Hy vọng bài viết này sẽ mang đến cho bạn những thông tin hữu ích, cảm ơn đã theo dõi bài viết thủ thuật máy tính của Sforum.

Xem thêm các bài viết tại chuyên mục: Máy tính - Laptop - Tablet