“Tik Tok” – Chất gây nghiện trên nền tảng số, ảnh hưởng đến tâm thần và não bộ của giới trẻ

Mạng xã hội Tik Tok có thể nói là dẫn đầu cho một trào lưu giải trí mới trên nền tảng số để cạnh tranh cùng với Facebook, YouTube, Twitter,… Ra mắt toàn cầu vào năm 2016 nhưng không tạo ra được nhiều tiếng vang, lọt thỏm giữa sự vùi dập của nhiều ông lớn công nghệ hàng đầu nên Tik Tok không tạo được quá nhiều điểm nhấn. Tuy nhiên chỉ trong vòng vài năm ngắn ngủi, từ một mạng xã hội nhỏ bé, Tik Tok đã tạo được những thành công nhất định và có chỗ đứng ngày một lớn trên thế giới ảo Internet ngày nay.

Chỉ riêng tại thị trường Việt Nam đến năm hết quý 1 năm 2019, Tik Tok đã thu hút được tới 1,000 nhà sáng tạo nội dung và có hơn 12 triệu lượt dùng hàng tháng. Cũng thời điểm này, mạng xã hội Tik Tok đã phổ biến tới hơn 150 thị trường khác nhau trên toàn cầu. Điều này góp phần đẩy mạnh công tác truyền thông, quảng bá nội dung và tạo ra rất nhiều những thông tin giải trí, truyền cảm hứng khác nhau. Thế nhưng đi cùng với đó cũng là những thông tin độc hại, nhảm xí ngày cũng dần một xuất hiện dày đặc hơn gây ảnh hưởng tới tư duy và suy nghĩ của giới trẻ.

Thuật toán hoạt động siêu khủng của Tik Tok

Trước đây, Tik Tok là một mạng xã hội nhắm đến việc chia sẻ các video thú vị, mang tính giải trí đến cho người dùng. Các video của Tik Tok thời sơ khai chỉ có độ dài từ 15 giây tới dưới 1 phút. Con số đó dần dần được tăng lên 3 phút và cho tới hiện tại là lên đến 10 phút. Các video trên Tik Tok được đề xuất với người dùng thông qua các chủ đề mà họ yêu thích, nói một cách đơn giản là như thế. Thế nhưng đi sâu vào bên trong, mọi thứ còn công phu và đáng sợ hơn rất nhiều.

Không như các nền tảng mạng xã hội giải trí khác, đội ngũ phát triển của Tik Tok đã dựa trên bất kỳ một tương tác nhỏ nào của người dùng đối với ứng dụng này để đề xuất các nội dung hiển thị một cách chính xác nhất nhằm tạo hưng phấn tối đa cho người dùng. Hệ thống AI và thuật toán của Tik Tok rất chi tiết và bài bản để nắm bắt được sở thích của người dùng dựa trên các tài khoản được theo dõi, nhà sáng tạo nội dung đã bị ẩn/bị báo cáo, các nội dung đã nhấn thích/yêu thích hoặc chia sẻ lại, các video bị báo cáo là không phù hợp, các video xem theo từng phân đoạn thời gian hoặc xem hết video, các nội dung video bạn đã tạo trên kênh của mình, các tương tác với nội dung video quảng cáo,…

Các thuật toán của Tik Tok thông minh đến mức “ông lớn” Facebook đã từng có ý định sao chép để xây dựng cho mạng xã hội của mình. Thế nhưng đã bị Tik Tok ra mặt cảnh cáo vào hồi tháng 6 năm 2022 vừa qua. Chandlee – người từng có 12 năm đầu quân cho Facebook lên tiếng cho rằng Facebook sẽ gặp phải nhiều rắc rối và chịu lấy hậu quả nếu cố tình tìm cách “ăn cắp” cách làm của Tik Tok. Ngay thậm chí những người đứng đầu của Facebook hiện nay cũng đang lo lắng về khả năng cạnh tranh của mình so với Tik Tok trong tương lai.

Tik Tok đáng gờm như thế nào?

So vơi các nền tảng mạng xã hội có thâm niên khác như Twitter, Instagram, Telegram, Snapchat,… thì Tik Tok giống như một đứa trẻ mới chập chững biết đi. Thế nhưng đứa trẻ này cho tới thời điểm hiện tại không thể xem thường vì nó tăng trưởng quá nhanh. Theo thống kê chi tiết, vào tháng 1 năm 2018, Tik Tok chỉ có 55 triệu người dùng trên toàn cầu nhưng con số đó nhảy vọt lên 507 triệu người dùng (gần gấp 9 lần) vào cuối năm 2019. Đến tháng 7 năm 2020 là 700 triệu người dùng hàng tháng trên toàn cầu và vào tháng 5 năm 2022 vừa qua, con số này đã đạt tới 1/8 lượng dân số trên toàn thế giới.

Vào quý 1 năm 2022, Tik Tok trở thành mạng xã hội phát triển nhanh nhất thế giới và trở thành ứng dụng có lượt tải nhiều nhất với hơn 175 triệu lượt tải về, chênh rất nhiều so với Facebook chỉ với trên 150 triệu lượt tải. Thấy được sự phát triển của Tik Tok, Facebook, Youtube, Instagram và một số mạng xã hội khác đều nhanh chóng cho ra các dịch vụ cung cấp video ngắn để cạnh tranh.

Thế nhưng Tik Tok lại ngày càng bộc lộ sự nguy hiểm của mình bằng cách nâng thời lượng đăng video lên tới 10 phút đi kèm với chức năng xem video xoay màn hình. Mặc dù ở góc độ nào đó vẫn không thể so với YouTube về thời lượng đăng video nhưng vẫn đủ sức làm cho cho “ông lớn” nền tảng video này phải toát mồ hôi. Dĩ nhiên ở thời điểm hiện tại, người dùng vẫn thích mọi thứ theo phong cách “mì ăn liền hơn”. Một video ngắn hơn, đặc tả đầy đủ nội dung để người xem nắm trọn vẫn sẽ thu hút hơn so với một video chiếm nhiều thời gian còn nội dung thì vẫn vậy. Đó cũng là lý do mà xu hướng “review phim” hiện nay đang ngày càng thịnh hành.

Sự phát triển của Tik Tok ở thời điểm hiện tại quả thật rất đáng gờm và trở thành đối thủ nặng ký cho bất kỳ nền tảng mạng xã hội nào dù cho “tuổi đời” còn rất non trẻ.

Tại sao ví Tik Tok như “ma túy” của nền tảng số?

Ví Tik Tok như “ma túy”, “chất gây nghiện” trong thế giới công nghệ hoàn toàn không sai và tất cả là bởi các thuật toán quá thông minh của mạng xã hội này. Theo nghiên cứu của Tiến sĩ Julie Albright chia sẻ, khi bạn xem một thông tin thú vị, đúng “cái nư” của mình thì não bộ sẽ tiết ra dopamine tạo nên cảm xúc khoái cảm, hưng phấn. Nhờ các thuật toán thông minh của Tik Tok mà chúng ta có thể dễ dàng tìm kiếm được những cảm xúc hưng phấn trên nền tảng mạng xã hội này.

Không giống như YouTube, bạn phải đi tìm từ khóa cho thông tin cần tìm kiếm, Tik Tok tự đề xuất các video phù hợp với sở thích người dùng nên đôi khi các bạn sẽ không biết được mình muốn xem gì và cứ “lướt” trong vô thức. Việc loại bỏ các nội dung không ưng ý của bạn trên Tik Tok cũng hết sức đơn giản chỉ với một thao tác lướt. Chính vì vậy mà người dùng luôn muốn lướt để tìm kiếm sự thỏa mãn và hưng phấn của mình. Dopamine sẽ khiến bạn cứ lướt và tìm kiếm những thứ mình thích và thỏa mãn chính cảm xúc cá nhân trong vô thức. Điều đó cũng khiến cho chúng ta rơi vào trạng thái bị thôi miên, luôn muốn xem tiếp và xem tiếp.

Một hình dung đơn giản, bạn đi làm về tới nhà là 17h30 và ngã lưng xuống giường với ý định lướt Tik Tok 5 phút rồi sau đó đi chuẩn bị bữa tối. Thế nhưng khi nhìn lại đồng hồ đã là 19 giờ tối lúc nào chẳng hay biết. Điều đó thể hiện việc bạn bị cuốn theo các nội dung mà Tik Tok đề xuất, dopamine liên tục thôi thúc bạn tìm kiếm những điều vui vẻ, thú vị để thỏa mãn não bộ và kết quả là chúng ta đánh mất tự chủ.

Tác hại nghiêm trọng của nghiện Tik Tok đối với mọi lứa tuổi

Các dấu hiệu cho thấy bạn nghiện Tik Tok

Theo nghiên cứu của Addictive Behaviours Journal, việc nghiện Tik Tok cũng dẫn đến nhiều vấn đề về sức khỏe tâm thần. Các dấu hiệu đơn thuần cho thấy bạn đang bị nghiện Tik Tok sẽ thể hiện qua sự bồn chồn, căng thẳng, bực bội, lo lắng, phô trương cảm xúc quá mạnh mẽ, dễ mất kiểm soát,… Không những thế, nếu như bạn không thể kiểm soát bản thân và bị lôi cuốn theo các thông tin hiện hữu liên tục trên Tik Tok cũng là dấu hiệu nghiêm trọng để bạn tự xem xét lại chính mình có đang vướng “vòng xoáy” đó hay chưa.

Nội dung nhảm nhí, dung tục, lệch lạc và “bẩn”

Đi kèm với những nội dung được cho là mang nhiều kiến thứ, ý nghĩa thì song song với đó, Tik Tok vẫn xuất hiện những nội dung hết sức dung tục, nhảm nhí, lệch lạc và làm vấy “bẩn” cả tư duy của người xem. Đã có rất nhiều lần các nội dung hết sức lệch lạc vẫn được đề xuất mạnh mẽ trên Tik Tok. Điển hình là những thành phần tự xưng là “Tik Toker” như Nờ Ô Nô trước đây từng gây tranh cãi với các video từ thiện thiếu văn hóa, không đúng chuẩn thuần phong mỹ tục của người Việt Nam, làm ảnh hưởng tới tư duy, nhận thức của giới trẻ - độ tuổi sử dụng Tik Tok nhiều nhất hiện nay.

Chưa dừng lại ở đó, tính năng “Phát LIVE” trên Tik Tok, các nhà sản tạo nội dung có thể dễ dàng giao lưu hơn với người hâm mộ và chia sẻ các thông tin bổ ích. Thế nhưng có rất nhiều những người thách thức nhau trên Livestream trực tuyến, thậm chí là ăn cả giun, làm những trò không giống ai chỉ để được tăng tương tác và được tặng quà. Các nội dung bẩn và nhảm nhí như thế này dường như không được Tik Tok kiểm duyệt kĩ càng mà còn rất dễ dàng lên xu hướng, đề xuất tới nhiều người xem.

Đã có rất nhiều những nội dung không đúng chuẩn mực trên Tik Tok gây ảnh hưởng tới người dùng đa phần là trẻ em, người dưới tuổi vị thành niên với nhận thức chưa chín chắn. Điều này cũng góp phần ảnh hưởng tới tư duy, suy nghĩ của những lứa tuổi này bị ảnh hưởng trong tương lai.

Khả năng tập trung bị giảm sút nếu nghiện Tik Tok

Do tính chất hoạt động của Tik Tok, người dùng sẽ luôn tiếp nhận thông tin một cách liên tục thông qua các thao tác vuốt màn hình. Mỗi video trên Tik Tok trung bình khoảng 90 giây và điều đó sẽ giảm đi sự tập trung đáng kể đối với người sử dụng. Phó Giáo sư Tâm thần học và Nhi khoa – Jessica Griffin đã từng nói “Nếu xem Tik Tok trong thời gian dài sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng tới khả năng tập trung và ghi nhớ ngắn hạn”. Thói quen xem video ngắn, lướt bỏ các nội dung không thú vị sẽ làm cho người dùng trở nên lười biến. Thay vì kiên nhẫn ngồi xem một video có nội dung thú vị ở phía cuối thì người dùng thường lựa chọn những nội dung có yếu tố cuốn hút, bộc lộ thông tin một cách nhanh chóng ngay từ đầu để không phải đợi chờ.

Gây ảnh hưởng tới tư duy và phát triển của trẻ em

Tik Tok là một ứng dụng hết sức hoàn hảo để kích thích dopamine đối với não bộ và cách các thuật toán làm việc cũng dễ gây nghiện đối với trẻ em, nhất là khi lứa tuổi này chưa được nhận thức đầy đủ và chưa thể xác định được điểm dừng đúng lúc. Sự hiện hữu nhanh chóng của các video ngắn đi kèm với thao tác lướt sẽ khiến cho trẻ em luôn trong tình trạng vội vàng để được xem nhiều hơn, tìm kiếm được nhiều thứ thỏa mãn bộ não non nớt hơn. Điều này góp phần làm thay đổi tư duy con trẻ theo chiều hướng vội vàng, không có sự kiên nhẫn và chờ đợi.

Để trẻ em tiếp xúc với Tik Tok quá sớm đồng nghĩa với việc cho chúng tiếp xúc với nhiều nội dung không lành mạnh, lệch lạc ảnh hưởng nghiêm trọng tới tư duy, nhận thức. Ngoài ra, ôm khư điện thoại liên tục cũng giảm đi khả năng hoạt bát, tương tác với thế giới xung quanh và dễ khiến trẻ em rơi vào bệnh trầm cảm. Nếu bị quen thuộc với những thứ thay đổi liên tục từ nội dung tới hình ảnh lẫn âm thanh thì não bộ cũng sẽ bị quen với điều đó và sẽ rất khó thích nghi với môi trường mà mọi thứ trôi chậm rãi.

Kết luận

Nhìn chung, Tik Tok hiện nay đang phát triển một cách chóng mặt, thế nhưng nội dung mà nó mang đến cho người dùng vẫn là một dấu chấm hỏi lớn về độ chất lượng. Không những thế, với các thuật toán nhằm hướng tới sự quan tâm của người dùng một cách bất chấp như vậy cũng nảy sinh rất nhiều vấn đề phía sau. Chúng ta cần phải tự giác bản thân, biết tạo điểm dừng và không nên để trẻ em tiếp xúc với Tik Tok quá sớm tránh những hệ lụy mai sau.

• Xem thêm bài viết chuyên mục Khám phá