Windows Vista thất bại vì sinh nhầm thời: Đi trước người dùng cả 2 thập kỷ, giờ Apple mới dám thử lại

Windows Vista là ví dụ kinh điển cho một bản cập nhật quá sớm, quá nặng và xa rời nhu cầu thực tế. Gần hai thập kỷ sau, ký ức đó bất ngờ sống lại trong tâm trí người dùng qua macOS Tahoe bản cập của Apple.

Windows Vista từng là minh chứng kinh điển cho một bản cập nhật quá nặng, quá sớm và xa rời thực tế. Và khi Apple giới thiệu macOS Tahoe với loạt tính năng AI độc quyền cho chip Apple Silicon, nhiều người không khỏi liên tưởng: Vista đang sống lại, lần này dưới hình hài của macOS.

Vì sao Windows Vista từng bị ghét đến vậy?

Windows Vista ra mắt năm 2007, trong một thời điểm mà kỳ vọng dành cho Microsoft đang rất cao sau thành công vang dội của Windows XP. Nhưng thay vì tạo ra một phiên bản nâng cấp hợp lý, Vista lại trở thành ví dụ kinh điển cho việc “kỳ vọng lớn nhưng thực tế phũ phàng.”

Ban đầu, Vista chỉ là bản “đệm” nhưng rồi mọi thứ trượt khỏi tay Microsoft

Vista bắt đầu với tên mã Longhorn, và ý tưởng khi đó khá đơn giản: phát hành một bản Windows “nâng cấp nhẹ” để lấp khoảng trống giữa XP và một thế hệ mới hoàn toàn sau này. Cái tên Longhorn thậm chí còn được đặt theo một quán bar giữa hai khu trượt tuyết ở Mỹ, nơi các kỹ sư Microsoft thường lui tới đủ để thấy tâm thế ban đầu là thoải mái, dễ chịu.

Nhưng mọi chuyện bắt đầu rẽ hướng. Phiên bản beta của Longhorn gặp vô số vấn đề, đặc biệt là sự mất ổn định trong nhân hệ điều hành và hệ thống bảo mật. Microsoft buộc phải vứt bỏ toàn bộ nền tảng XP và chuyển sang xây dựng Vista dựa trên lõi của Windows Server một quyết định đầy rủi ro khiến thời gian phát triển kéo dài thêm nhiều năm và khiến phần mềm trở nên nặng nề, phức tạp hơn rất nhiều so với ban đầu.

 Tham vọng vượt xa năng lực phần cứng phổ thông

Một trong những điểm gây ấn tượng nhất trên Vista là giao diện Aero Glass: trong suốt, chuyển động mượt, mang hơi thở hiện đại vượt trội so với XP. Vấn đề là, đẹp thì đẹp thật nhưng cấu hình máy tính phổ thông thời đó gần như không đủ sức gánh. Aero đòi hỏi GPU riêng, RAM từ 1GB trở lên (thời điểm mà nhiều máy vẫn dùng 512MB), và tiêu tốn tài nguyên cực kỳ lớn chỉ để… mở cửa sổ mượt.

Driver lỗi, phần mềm crash, lỗi bảo mật: Ac mộng người dùng phổ thông

Vista có một vấn đề chí mạng: driver không tương thích. Nhiều phần cứng ngoại vi (máy in, webcam, ổ cứng ngoài…) không có driver hỗ trợ Vista hoặc hoạt động chập chờn. Nhiều ứng dụng quen thuộc cũng crash không rõ lý do. Người dùng nhất là dân văn phòng, gia đình bị đẩy vào tình trạng vừa phải làm quen giao diện mới, vừa phải chịu đựng lỗi vặt không hồi kết.

Windows Vista được thiết kế với triết lý “bảo mật đầu tiên”, dẫn đến việc Microsoft bổ sung UAC (User Account Control)  mỗi khi bạn cài phần mềm, chỉnh file hệ thống hay thậm chí… mở một số app, một cửa sổ xác nhận sẽ hiện ra hỏi bạn “bạn có chắc không?”. Ban đầu thì còn thấy vui, nhưng dần dần, người dùng cảm thấy giống như bị máy nghi ngờ từng hành động một UX cực kỳ tệ, mà sau này chính Microsoft cũng phải sửa đổi triệt để trên Windows 7.

Vista để lại bài học gì cho ngành phần mềm?

Windows Vista là ví dụ điển hình cho một bản cập nhật thất bại không phải vì thiếu tính năng, mà vì quên mất rằng công nghệ phải phục vụ người dùng không phải gây ấn tượng với họ.

Từ góc nhìn ngành, Vista dạy 3 bài học cốt lõi:

• Tính năng không quan trọng bằng khả năng tiếp cận.
  Vista đẹp, mạnh, mới nhưng yêu cầu phần cứng vượt xa mặt bằng người dùng. Một hệ điều hành không chạy tốt trên phần cứng phổ thông là thất bại ngay từ thiết kế.

• Bảo mật, hiệu năng, giao diện không thể chọn một.
  Microsoft ưu tiên bảo mật cực đoan với UAC, hy sinh UX. Ưu tiên giao diện Aero, hy sinh hiệu năng. Cuối cùng, người dùng không cảm thấy an toàn, cũng không thấy tiện lợi.

• Phân hóa người dùng là nguy hiểm.
  Vista tạo ra khoảng cách giữa “người đủ điều kiện” và “người bị bỏ rơi” một sai lầm mà bất kỳ bản cập nhật hệ điều hành nào cũng nên tránh nếu không muốn tạo ra chia rẽ trong chính cộng đồng mình.

macOS Tahoe lịch sử có đang lặp lại?

macOS Tahoe, hay macOS 26, là bản cập nhật được Apple giới thiệu tại WWDC 2025 với thiết kế mới Liquid Glass và nền tảng AI Apple Intelligence. Ở bề nổi, đây là bản macOS hiện đại nhất từng có. Nhưng với người dùng lâu năm, nó gợi lại cảm giác quen thuộc thứ cảm giác mà Vista từng gieo rắc gần 20 năm trước.

Liquid Glass: Aero 2.0?

Liquid Glass mang đến giao diện cửa sổ bo tròn, hiệu ứng trong suốt và xếp lớp sống động y hệt Aero Glass của Vista năm xưa.

Vista từng được ca ngợi vì Aero đẹp, hiện đại, nhưng nhanh chóng bị người dùng quay lưng vì gây lag và ngốn tài nguyên. Liquid Glass chưa đến mức đó, nhưng cũng đòi hỏi chip Apple Silicon để chạy mượt và trên máy đời cũ, hiệu ứng này bị cắt giảm hoặc mất hoàn toàn.

Shortcuts, Games app, Metal 4: Những tiện ích… nghe quen không?

macOS Tahoe giới thiệu hệ thống Shortcuts mới kết hợp với AI: bạn có thể ghi âm bài giảng, tự động tóm tắt, xuất file, rồi gán phím tắt để chạy toàn bộ quy trình này chỉ với vài thao tác. Nghe hoành tráng, nhưng lại khiến nhiều người nhớ đến Vista  bản Windows nhồi nhét đủ mọi tiện ích (sidebar, UAC, search nâng cao...) mà rốt cuộc đa phần đều bị người dùng… tắt hết.

Automation là thứ tuyệt vời  nếu người dùng hiểu nó và thực sự cần. Còn nếu không? Nó sẽ chỉ là một đống thiết lập rối rắm mà dân văn phòng không mấy ai đụng tới.

Apple cũng giới thiệu app Games riêng cho macOS Tahoe, kèm theo overlay game cho phép điều chỉnh volume, gửi tin nhắn, mời bạn chơi... Không khó để thấy đây là phiên bản "Game Bar" của Windows. Bên dưới, engine đồ họa Metal 4 cũng được nâng cấp với các tính năng như frame interpolation và AI denoising  nghe na ná DirectX 10 thời Vista.

Tức là Apple đang thật sự "nghiêm túc với game"  nhưng giống hệt Microsoft năm xưa, đây mới chỉ là giai đoạn xây nền. Người dùng thì vẫn chưa rõ: game AAA sẽ chạy thế nào trên macOS? Metal 4 có gì hơn Vulkan hay DirectX 12?

Vấn đề cốt lõi: Tahoe có phải Vista thứ hai ?

Chưa. Nhưng macOS Tahoe đang có những điểm khiến người dùng liên tưởng đến hành trình mà Vista từng trải qua. Đây là bản nâng cấp rất tham vọng: giao diện được làm mới hoàn toàn, nhiều hiệu ứng mượt mà hơn, hệ sinh thái phần mềm và game được chú trọng hơn bao giờ hết. Song đi kèm với đó là những yêu cầu phần cứng ngày càng cao, vô tình tạo ra sự phân hóa giữa các thiết bị. Một số tính năng mới như hiệu ứng Liquid Glass chỉ vận hành mượt mà trên các thế hệ phần cứng mới hơn. Trong khi đó, lượng lớn người dùng Mac Intel dù chỉ vài năm trước vẫn còn là dòng máy cao cấp, nay dần trở thành nhóm bị giới hạn về tính năng.

MacOS Tahoe chắc chắn chưa phải là “Vista thứ hai”, nhưng cách tiếp cận ưu tiên trải nghiệm mới trên nền tảng phần cứng mới, có thể khiến không ít người dùng Mac lâu năm cảm thấy mình đang dần bị tụt lại phía sau.

Xem thêm:

• macOS 26 Tahoe có gì mới? Ra mắt khi nào và máy Mac nào được cập nhật?
• Hình nền macOS 26 “Tahoe” tối giản, tinh tế, chuẩn Apple
• Những máy Mac nào sẽ được cập nhật macOS Tahoe 26

Tham khảo các dòng MacBook chính hãng đang được CellphoneS kinh doanh để biết đâu là lựa chọn phù hợp với macOS Tahoe.