Steve Jobs là biểu tượng, nhưng IBM mới là "ông tổ" thay đổi thế giới máy tính mãi mãi

Mặc dù Apple thường được tôn vinh như một biểu tượng cách mạng trong ngành công nghệ, IBM mới là "ông tổ" thực sự tạo nên sự chuẩn hóa và phổ biến của máy tính cá nhân

Hãy nghĩ về điều này theo cách hiểu ngày nay... điều gì tạo nên sự khác biệt giữa thiết bị hơi game và máy chơi game gia đình? Có phải là khả năng thay đổi và nâng cấp bất kỳ bộ phận nào mà bạn muốn không? Hay có lẽ là sự hỗ trợ cho các trò chơi được tạo ra trước máy tính hàng thập kỷ? Cùng Sforum tham khảo bài viết dưới đây nhé.

Đã từng có nhiều loại ''máy tính'' hơn bạn nghĩ

Nếu như bạn không biết, thì trước kia, điều tạo nên sự khác biệt lớn nhất của tất thảy các mẫu máy tính lại chính là bàn phím - một bộ phận mà từ PC, laptop,... cho đến điện thoại hiện nay đều được tích hợp.

Ngày nay, Apple là công ty duy nhất sản xuất máy tính với phần mềm và phụ kiện ngoại vi độc quyền. Nhưng vào đầu những năm 1980, đây là chuẩn mực. Vào thời điểm đó, máy tính gia đình được coi là máy chơi game được "nâng cấp", chủ yếu dùng để chơi game và lập trình. Trong nhiều trường hợp, chúng thậm chí còn được sản xuất bởi cùng một công ty. Cách tiếp cận của IBM PC đã thay đổi chính định nghĩa về máy tính cá nhân.

Bằng cách áp dụng phần cứng và phần mềm của bên thứ ba, IBM PC đã chuẩn hóa thị trường máy tính, mang tên mình đến với toàn bộ ngành công nghiệp và trao cho Microsoft và Intel (sau này là AMD) quyền thống trị trong nhiều thập kỷ.

Sự đổi thay kinh ngạc từ một quy trình đầy phức tạp

Vào những năm 1970, IBM là công ty máy tính lớn nhất thế giới. Tuy nhiên, công ty này tập trung vào việc tạo ra các máy tính lớn chiếm nhiều diện tích cho chính phủ, trường đại học và tập đoàn, thay vì phục vụ người dùng gia đình.

Điều đó bắt đầu thay đổi với việc phát hành ứng dụng bảng tính VisiCalc vào cuối năm 1979. VisiCalc đã biến máy tính gia đình từ những tiện ích dành cho người đam mê thành thứ mà hầu hết mọi người đều thấy hữu ích. Đây là dấu hiệu cho thấy Big Blue tham gia.

Rào cản lớn nhất của IBM lại chính là những quy định và quy trình có phần khá nghiêm ngặt, cũ kỹ. Với văn hóa làm việc cứng nhắc từ 9 giờ sáng đến 5 giờ chiều và số lượng ủy ban phê duyệt quá nhiều, bất kỳ máy tính gia đình nào mà công ty có thể sản xuất đều sẽ trở nên lỗi thời khi tung ra thị trường.

Các nhân viên của IBM từng nói đùa rằng nếu công ty muốn vận chuyển một hộp rỗng đến các cửa hàng, họ vẫn phải mất 9 tháng để làm như vậy.

Khi đó, giám đốc điều hành IBM Bill Lowe được giao nhiệm vụ xác định chiến lược của công ty cho thị trường trong nước. Kế hoạch ban đầu của ông rất táo bạo: mua lại Atari, công ty đã thành công trong việc thâm nhập vào không gian máy tính gia đình với máy tính 8-bit.

Tuy nhiên, Chủ tịch IBM Frank Cary đã từ chối ý tưởng này, thay vào đó, ông thích tạo ra một "đơn vị kinh doanh độc lập" nhỏ trong IBM. Lowe đã đưa ra một kế hoạch có biệt danh là Project Chess, để tạo ra một máy tính gia đình trong vòng 1 năm.

Với kế hoạch đầy kỹ cương như vậy, IBM đã quyết định chỉ thiết kế các thành phần thiết yếu, chẳng hạn như vỏ máy và bo mạch chủ, trong khi thuê ngoài mọi thứ khác. Philip "Don" Estridge được giao phụ trách dự án và máy tính có tên mã là Acorn.

IBM và những cú ''bắt tay" lịch sử

Tưởng rằng chỉ để tiết kiệm chi phí, hóa ra việc lựa chọn GPU 8 bit lại quan trọng đến thế

Việc lựa chọn CPU cho máy tính cá nhân đầu tiên của IBM có vẻ đơn giản vào thời điểm đó, nhưng cuối cùng đã định hình tương lai của máy tính hiện đại. IBM đã chọn bộ vi xử lý 8088 của Intel thay vì bộ vi xử lý 8086 16 bit mạnh hơn, một quyết định chủ yếu được thúc đẩy bởi chi phí, hạn chế về thời gian và khả năng tương thích với phần cứng 8 bit hiện có.

Mặc dù nhiều kỹ sư chỉ trích lựa chọn này là một sự thỏa hiệp, nhưng hóa ra đây lại là một thời điểm quan trọng trong lịch sử công nghệ.

8088 dựa trên Intel 8086 16 bit và sử dụng cùng một bộ lệnh x86, nhưng nó có bus ngoài 8 bit. Thiết kế này cho phép IBM sử dụng các thành phần rẻ hơn, có sẵn rộng rãi, chẳng hạn như các thành phần tương thích với System/23 Datamaster dựa trên Intel 8085. Quyết định này có ý nghĩa to lớn: kiến trúc x86 của 8088 đã trở thành nền tảng cho các thế hệ bộ xử lý trong tương lai, bao gồm cả CPU ngày nay.

Ngoài ra, để tránh phụ thuộc vào một nhà cung cấp duy nhất, IBM yêu cầu Intel phải cấp phép bộ xử lý x86 của mình cho một nhà sản xuất khác, dẫn đến quan hệ đối tác với AMD.

Hệ điều hành cũng là một thách thức lớn

Quyết định chọn hệ điều hành cũng gặp nhiều khó khăn không kém. Ứng cử viên đầu tiên là CP/M, do Gary Kildall tạo ra và được sử dụng trên nhiều máy tính gia đình vào thời điểm đó.

Nhiều câu chuyện đã được kể về chuyến thăm IBM đã diễn ra không như mong đợi, nhưng vấn đề thực sự là IBM nhận ra rằng việc tạo ra phiên bản CP/M x86 sẽ khiến công ty của Kildall (Digital Research) mất quá nhiều thời gian và khiến máy tính trở nên quá đắt. IBM cần một giải pháp thay thế và nhanh chóng hơn.

Giải pháp đến từ Seattle Computer Products (SCP). Tim Paterson, một lập trình viên của SCP, đã phát triển một hệ điều hành tương thích với x86 được gọi không chính thức là QDOS (Hệ điều hành nhanh và bẩn). Hệ điều hành này sử dụng giao diện lập trình ứng dụng (API) có sẵn công khai của CP/M, giúp các nhà phát triển dễ dàng chuyển các ứng dụng của họ.

Giống như hầu hết các máy tính gia đình vào thời điểm đó, máy IBM sẽ bao gồm một chip ROM (bộ nhớ chỉ đọc) với phiên bản Microsoft BASIC, do đó người dùng có thể tạo ứng dụng của riêng mình - cách dễ nhất để có được ứng dụng trong những ngày đầu.

Microsoft tham gia ''cuộc chơi'', mở ra thời kỳ hoàng kim của hệ điều hành Windows

Công ty sau đó đã nhờ đến Microsoft để xử lý các cuộc đàm phán về hệ điều hành. Microsoft đã ký một thỏa thuận với SCP để cấp phép QDOS, ban đầu chỉ trả 25.000 đô la tiền bản quyền vì IBM là khách hàng duy nhất của họ.

Tiếp đến, Microsoft đã thuê Paterson để điều chỉnh QDOS cho phù hợp với nhu cầu của IBM, bao gồm hỗ trợ cho đĩa mềm 5,25 inch mới hơn. Nhận ra tiềm năng của nó, Microsoft đã mua đứt QDOS từ SCP với giá 50.000 đô la, đảm bảo các quyền độc quyền.

Vào thời điểm này, việc tạo ra một chiếc máy tính có vẻ đơn giản. Bạn có thể tự hỏi: tại sao hàng chục công ty điện tử không làm theo cách tiếp cận của IBM? Sự khác biệt chính nằm ở một cải tiến quan trọng: Hệ thống đầu vào/đầu ra cơ bản (BIOS) của IBM.

BIOS được lưu trữ trên chip ROM và hoạt động như một cầu nối giữa phần cứng và phần mềm. Nó cho phép máy tính chạy một hệ điều hành không được viết riêng cho phần cứng của nó. Lớp trừu tượng này là một bước ngoặt, cho phép phần mềm tương thích giữa các máy và đặt nền tảng cho tương lai của máy tính cá nhân.

Có tới 750.000 chiếc PC IBM đã được bán ra

Máy tính cá nhân IBM (model 5150) được ra mắt tại một cuộc họp báo vào tháng 8 năm 1981 và nhanh chóng được biết đến với tên gọi IBM PC. Buổi ra mắt đi kèm với một chiến dịch quảng cáo thông minh có sự góp mặt của nhân vật Little Tramp của Charlie Chaplin. Điều này báo hiệu bước đột phá lớn đầu tiên của IBM vào việc bán máy tính chủ yếu thông qua các cửa hàng bán lẻ.

Bạn có thể mua một chiếc IBM PC với giá 1.565 đô la (hơn 5.000 đô la ngày nay), nhưng nếu bạn muốn lưu công việc của mình, bạn sẽ cần kết nối nó với một máy ghi băng cassette. Tuy nhiên, nó đi kèm với bàn phím cơ học Model F vẫn được đánh giá cực kỳ cao cho đến ngày nay vì chất lượng bền bỉ của nó. Một thiết bị ngoại vi phổ biến khác là màn hình đơn sắc 5151 độ phân giải cao, cung cấp độ phân giải ấn tượng 720 x 350 pixel.

Với số tiền gần gấp đôi, bạn có thể nâng cấp lên phiên bản 5150 với hai ổ đĩa mềm (ổ cứng tích hợp sẽ không xuất hiện cho đến khi có mẫu 5160). CP/M-86 cuối cùng đã được cung cấp như một hệ điều hành thay thế, nhưng mức giá cao của nó - đắt hơn 200 đô la so với PC DOS được đổi tên - phần lớn đã bị bác bỏ.

IBM ước tính sẽ bán được 250.000 chiếc PC, chủ yếu cho các doanh nghiệp nhỏ, trong vòng năm năm. Thay vào đó, họ đã bán được 750.000 chiếc trong hai năm, với nhiều chiếc được mua để sử dụng ngay tại nhà. Không ai nghĩ rằng có nhiều người muốn có một chiếc máy tính đắt tiền ở nhà. Chắc chắn đó là một chiếc máy tính tốt, nhưng có lẽ quan trọng hơn, đó là một chiếc máy tính IBM.

Năm 1982, Tạp chí Time đã vinh danh "Máy tính cá nhân" là Người đàn ông của năm (sau này đổi tên thành "Máy tính của năm"). Quyết định này đánh dấu bước ngoặt văn hóa, công nhận ảnh hưởng sâu sắc của máy tính cá nhân đối với xã hội và nền kinh tế.

Khả năng tương thích không tưởng ở thời điểm đó

Trong vòng một năm sau khi ra mắt, hàng trăm ứng dụng đã có sẵn cho IBM PC. Nhìn thấy cơ hội, nhiều nhà sản xuất máy tính cạnh tranh đã áp dụng bộ xử lý x86 và đổi tên thành MS-DOS, hy vọng khai thác được hệ sinh thái đang phát triển của IBM. Microsoft đã tận dụng điều này bằng cách cấp phép hệ điều hành của mình theo từng máy, một thỏa thuận mà họ không cung cấp cho IBM.

Tuy nhiên, một rào cản đáng kể đã xuất hiện: một số phần mềm đã bỏ qua hệ điều hành và giao tiếp trực tiếp với BIOS của IBM.

Giải pháp đã xuất hiện vào năm 1983 với Compaq Portable khi họ quyết định sử dụng các thành phần có sẵn của IBM, khiến các đối thủ cạnh tranh dễ dàng thiết kế ngược máy và tạo ra các bản sao "tương thích với IBM".  

Năm 1984, Phoenix Technologies đã làm theo, cấp phép BIOS được thiết kế ngược của mình cho các nhà sản xuất khác. Bước đột phá này cho phép các công ty nhỏ hơn tạo ra các bản sao PC nhanh hơn, rẻ hơn và sáng tạo hơn, vượt xa chính IBM.

Những nỗ lực của IBM

IBM đã cố gắng tạo sự khác biệt cho máy tính của mình so với làn sóng máy tính cá nhân đang ngày càng gia tăng bằng dòng máy Personal System/2 (PS/2) ra mắt năm 1987. Dòng máy này đã phổ biến đĩa mềm 3,5 inch và các đầu nối mà bạn có thể quen thuộc như VGA (Mảng đồ họa video) và đầu nối chuột/bàn phím PS/2.

Tuy nhiên, quyết định sử dụng khe cắm mở rộng Kiến trúc vi kênh (MCA) độc quyền của IBM trong các mẫu máy cao cấp hơn đã khiến người dùng không quá mặn mà. Các tiêu chuẩn trên đã được thay thế bằng PCI, tiền thân của PCIe ngày nay, vào những năm 1990.

Trong vòng vài năm, các nhà sản xuất bản sao đã tràn ngập thị trường, làm giảm doanh số bán hàng của chính IBM vì công ty đã vô tình tạo ra một tiêu chuẩn mới ("PC tương thích với IBM"), nhưng cuối cùng đã mất quyền kiểm soát thị trường mà họ tưởng chừng như là ''bá chủ''.

Vào những năm 1990, AMD đã trở thành đối thủ x86 chính của Intel sau khi một phán quyết của tòa án cho phép công ty này bán bộ xử lý x86 của riêng mình. 

Trong khi Intel cố gắng thay thế x86 bằng kiến trúc Itanium của mình vào đầu những năm 2000, người tiêu dùng lại thích giải pháp tương thích ngược của AMD hơn, cuối cùng buộc Intel cũng phải áp dụng giải pháp này. Cho đến ngày nay, kiến trúc này không chỉ được sử dụng cho hầu hết các máy tính để bàn mà còn là một bộ phận không thể thiếu cho cả máy chơi game PlayStation và Xbox hiện đại.

Tạm kết

Để tưởng tượng một thế giới không có IBM PC, hãy nhìn vào Apple Mac. Nó rất đẹp nhưng lại bị giam hãm trong lồng, với phần cứng bạn không thể nâng cấp và khả năng tương thích bị giới hạn ở các ứng dụng từ những năm gần đây (Mac có thể gặp sự cố khi chạy các ứng dụng macOS từ những năm 2010).

Thế nên mới nói, hướng đi của IBM đã mang lại ''cứu cánh'' cho toàn bộ ngành công nghệ, giúp mở ra hướng đi mới linh hoạt và tiết kiệm hơn, thay vì phải chi ra cả nghìn đô, gần cả trăm triệu đồng tiền Việt thì giờ đây đã có nhiều lựa chọn PC cho bạn hơn, tất cả là nhờ vào kế hoạch đầy rủi ro vào những năm 1970s.

Xem thêm: 

• Công ty này dùng AI thay thế 1,000 nhân viên, tuyên bố không cần tuyển thêm nhân sự
• Xem thêm các bài viết chuyên mục Khám phá

Để nhận được những công nghệ hiện đại nhất trên laptop cận 2025 này, mời bạn tham khảo những laptop AI có tích hợp trí tuệ nhân tạo để biến công việc lẫn học tập của bạn ngày càng hiệu quả.