ChatGPT khiến não lười suy nghĩ? Kết quả quét não gây sốc

Ngày cập nhật: 22/06/2025

AI trong giáo dục đang thay đổi cách học, giúp học sinh tiếp cận kiến thức dễ dàng hơn. Nhưng liệu sự tiện lợi ấy có đang khiến tư duy phản biện dần mai một?

Chỉ vài năm trước, việc học còn gắn liền với sách vở và sự nỗ lực tự thân. Giờ đây, với sự hỗ trợ của AI như ChatGPT, học sinh có thể hoàn thành bài tập, viết luận chỉ trong vài phút. Nhưng đằng sau sự tiện lợi ấy, các nghiên cứu khoa học bắt đầu cảnh báo những tác động âm thầm lên khả năng tư duy và trí nhớ. Liệu chúng ta đang tạo ra thế hệ thông minh hơn, hay lười biếng hơn?

Lợi ích không thể phủ nhận của AI trong giáo dục

Trước khi đi vào những góc khuất, chúng ta phải công bằng thừa nhận rằng trí tuệ nhân tạo đang mở ra những cánh cửa chưa từng có trong lĩnh vực công nghệ giáo dục hay còn gọi là EdTech. Những lợi ích mà nó mang lại không chỉ là lý thuyết mà đã và đang được áp dụng, tạo ra tác động tích cực rõ rệt.

Đầu tiên, AI đóng vai trò như một người gia sư tận tụy, làm việc không ngừng nghỉ. Hãy tưởng tượng một học sinh gặp khó khăn với phép tính vi phân lúc nửa đêm. Thay vì chờ đến lớp học ngày hôm sau, em có thể nhận được lời giải thích cặn kẽ, từng bước một từ một trợ lý AI. Công cụ này có đủ kiên nhẫn để giải thích một khái niệm theo mười cách khác nhau cho đến khi học sinh thực sự hiểu, một điều mà ngay cả những giáo viên tận tâm nhất cũng khó lòng làm được với một lớp học đông đúc.

Tiếp theo, khả năng cá nhân hóa lộ trình học tập là một trong những sức mạnh đáng kinh ngạc nhất của AI. Các hệ thống thông minh có thể phân tích kết quả bài kiểm tra, theo dõi tiến độ học tập và xác định chính xác những lỗ hổng kiến thức của từng cá nhân. Từ đó, nó tự động tạo ra những bài tập, những video bài giảng và những tài liệu bổ sung phù hợp nhất.

Một học sinh giỏi Toán có thể được thử thách với những vấn đề nâng cao, trong khi một học sinh yếu Lịch sử sẽ nhận được các bài học nền tảng. Mô hình một kích cỡ cho tất cả đang dần lùi vào dĩ vãng, nhường chỗ cho một nền giáo dục được "may đo" cho từng bộ não.

Cuối cùng, AI đang phá vỡ rào cản sáng tạo. Không phải ai cũng có năng khiếu hội họa hay âm nhạc nhưng với các công cụ tạo sinh, một học sinh có thể biến một đoạn văn mô tả thành một bức tranh nghệ thuật ấn tượng cho bài thuyết trình, hay tạo ra một đoạn nhạc nền độc đáo cho video dự án của mình.

Nó không thay thế sự sáng tạo của con người, mà trở thành một công cụ khuếch đại, giúp hiện thực hóa những ý tưởng mà trước đây bị giới hạn bởi kỹ năng thực hành. Rõ ràng, AI đang trao cho cả người dạy và người học những siêu năng lực, hứa hẹn một tương lai giáo dục hiệu quả và thú vị hơn.

Mặt trái sự thật: Nghiên cứu của MIT

Giữa bức tranh tươi sáng ấy, nghiên cứu từ Viện Công nghệ MIT đã gióng lên hồi chuông cảnh báo. Trong thí nghiệm kéo dài 4 tháng, 54 tình nguyện viên được chia thành ba nhóm: sử dụng ChatGPT, Google hoặc hoàn toàn tự viết bài luận. Trong quá trình làm bài, hoạt động não của họ được đo bằng thiết bị EEG.

Kết quả cho thấy, nhóm dùng ChatGPT có hoạt động não thấp nhất, đặc biệt là ở vùng liên quan đến tư duy, ghi nhớ và xử lý ngôn ngữ. Về sau, họ gần như chỉ sao chép từ ChatGPT mà không suy nghĩ nhiều. Các nhà khoa học gọi đây là hiện tượng "ủy thác nhận thức" – khi người học giao toàn bộ phần suy nghĩ cho AI.

Các nhà nghiên cứu đã chia những người tham gia thành ba nhóm để thực hiện một nhiệm vụ quen thuộc

Đáng lo hơn, khi được yêu cầu tóm tắt lại bài luận do mình vừa viết (với sự hỗ trợ của AI), hơn 80% người tham gia không thể nhớ rõ nội dung. Việc sao chép ý tưởng mà không tự xử lý khiến thông tin “trôi tuột” khỏi trí nhớ, giống như nước đổ trên chảo chống dính. Trong khi đó, nhóm tự viết bài có hoạt động não sôi nổi hơn, khả năng ghi nhớ và hiểu bài cũng tốt hơn.

Nhóm sử dụng ChatGPT có hoạt động ở vùng trán và các khu vực não liên quan đến nỗ lực nhận thức thấp hơn đáng kể

ChatGPT trong học tập bào mòn tư duy và phản biện

Những phát hiện của MIT không chỉ dừng lại ở phòng thí nghiệm. Chúng hé lộ một nguy cơ lớn hơn đang âm thầm diễn ra trong các lớp học trên toàn thế giới: sự xói mòn tư duy phản biện. Khi ChatGPT trong học tập trở thành một công cụ mặc định, chúng ta đang đối mặt với "hiệu ứng sao chép và dán" trên một quy mô chưa từng có.

Tư duy phản biện là khả năng phân tích thông tin, đánh giá các lập luận, xác định những thành kiến và tổng hợp các ý tưởng để đi đến một kết luận có cơ sở. Đây là một kỹ năng được rèn giũa qua hàng ngàn giờ đọc, suy ngẫm, tranh luận và cả những lúc thất bại khi giải quyết vấn đề. Tuy nhiên, AI lại mang đến một con đường tắt hấp dẫn, loại bỏ gần như toàn bộ quá trình rèn luyện gian khổ đó.

Nếu một học sinh luôn có sẵn một câu trả lời hoàn hảo, tại sao em phải mất công đi tìm những quan điểm trái chiều? Nếu máy móc có thể tóm tắt một cuốn sách trong ba mươi giây, động lực nào để em dành ba tuần nghiền ngẫm nó? Sự phụ thuộc này có thể tạo ra một thế hệ những người tiêu thụ thông tin thụ động, chấp nhận câu trả lời đầu tiên mà không có sự hoài nghi cần thiết.

Hệ lụy còn đi xa hơn khi hàng triệu học sinh cùng sử dụng những mô hình AI tương tự nhau, chúng ta có nguy cơ đánh mất sự đa dạng trong tư tưởng và giọng văn cá nhân. Các bài luận có thể trở nên khuôn mẫu, các ý tưởng dần đồng nhất, bởi tất cả đều được tạo ra từ cùng một "bộ não" thuật toán. Điều này đặt ra một câu hỏi lớn về bản sắc và sự độc đáo của mỗi cá nhân.

Và tất nhiên, vấn đề gian lận thi cử bằng AI là một cơn đau đầu có thật đối với mọi nền giáo dục. Nhưng vấn đề còn sâu sắc hơn cả sự không trung thực. Nó làm lung lay định nghĩa về "năng lực". Nếu một học sinh có thể tạo ra một sản phẩm hoàn hảo mà không thực sự hiểu gì về nó, thì điểm số và bằng cấp còn có ý nghĩa gì?

Điều gì sẽ xảy ra khi một thế hệ bước vào thị trường lao động, được trang bị những chứng chỉ ấn tượng nhưng lại thiếu đi khả năng tự mình giải quyết những vấn đề chưa từng có trong sách vở? Đó là một tương lai đáng quan ngại.

Sử dụng AI như một công cụ

Đối mặt với những thách thức trên, việc cấm đoán hoàn toàn AI là một phản ứng thiển cận và bất khả thi. Lịch sử đã chứng minh, chúng ta không thể chống lại sự tiến bộ của công nghệ. Câu trả lời nằm ở việc học cách "thuần hóa" con thú mạnh mẽ này. Chúng ta cần một chiến lược rõ ràng để sử dụng AI hiệu quả, biến nó từ một chiếc nạng chống nguy hiểm thành một người đồng minh đắc lực.

Đối với học sinh chìa khóa nằm ở việc thay đổi tư duy. Thay vì hỏi AI "Hãy viết cho tôi một bài luận về...", hãy thử những câu lệnh thông minh hơn. Hãy coi AI như một người bạn tập luyện trí tuệ. Bạn có thể yêu cầu nó: "Hãy đóng vai một người phản biện ý tưởng của tôi về vấn đề này", "Hãy chỉ ra những lỗ hổng trong lập luận của tôi", hoặc "Hãy cung cấp cho tôi năm nguồn tài liệu uy tín về chủ đề này". Bằng cách đó, bạn vẫn là người nắm quyền kiểm soát tư duy, còn AI chỉ đóng vai trò là một chất xúc tác.

Vai trò của người thầy đang thay đổi từ người truyền đạt kiến thức sang người điều phối và hướng dẫn. Thay vì ra những bài tập về nhà mà AI có thể giải quyết trong vài giây, hãy chuyển sang các dự án học tập dựa trên vấn đề thực tế. Yêu cầu học sinh sử dụng AI như một công cụ nghiên cứu, nhưng sản phẩm cuối cùng phải là sự phân tích, tổng hợp và sáng tạo của riêng các em. Hãy dạy về "AI Literacy" hay kiến thức về AI, giúp học sinh hiểu cách các mô hình này hoạt động, những thiên kiến tiềm ẩn của chúng và cách kiểm tra chéo thông tin.

Ngoài ra đối với phụ huynh cuộc đối thoại cởi mở là vô cùng quan trọng. Hãy nói chuyện với con cái về những công cụ chúng đang sử dụng. Cùng con thảo luận về sự khác biệt giữa việc dùng AI để tìm cảm hứng và việc để AI làm thay toàn bộ. Hãy khuyến khích những hoạt động không liên quan đến màn hình, những hoạt động đòi hỏi sự tư duy sâu và tương tác thực tế, như đọc sách, chơi cờ, hay tham gia các câu lạc bộ tranh luận.

Tương lai của giáo dục không nằm ở AI mà nằm ở con người

AI trong giáo dục là một bước tiến lớn, nhưng nó cũng là con dao hai lưỡi. Nó có thể hỗ trợ, truyền cảm hứng và tiết kiệm thời gian, nhưng nếu lạm dụng, nó sẽ làm suy yếu tư duy độc lập và khả năng phản biện.

Chìa khóa nằm ở chỗ con người sử dụng nó như thế nào. Học sinh cần biết đâu là lúc nên dùng AI và đâu là lúc nên tự mình suy nghĩ. Giáo viên và phụ huynh cần định hướng, giúp các em trở thành người học chủ động, không chỉ giỏi sử dụng công cụ mà còn biết phát triển chính mình.

Xem thêm:

[Product_Listing categoryid="1217" propertyid="" customlink="https://cellphones.com.vn/laptop/van-phong.html" title="Danh sách Laptop văn phòng nổi bật tại CellphoneS!"]

Thẻ: trí thông minh nhân tạo ChatGPT giáo dục