Biểu đồ phân tán là gì? Cách tạo và đọc biểu đồ phân tán

Thành thạo cách vẽ biểu đồ phân tán đang trở thành kỹ năng thiết yếu trong thời đại dữ liệu. Bài viết này sẽ hướng dẫn bạn từng bước triển khai, cách đọc và ứng dụng loại biểu đồ đặc biệt này để hiểu sâu hơn về dữ liệu của mình.

Biểu đồ phân tán là gì?

Biểu đồ phân tán (Scatter Plot) là dạng đồ thị dùng để mô tả mối liên hệ giữa hai đại lượng có giá trị số. Mỗi điểm dữ liệu được hiển thị trên mặt phẳng tọa độ, phản ánh cặp giá trị tương ứng của hai biến.

Thông qua sự phân bố và hướng di chuyển của các điểm, người dùng có thể xác định được mối liên hệ giữa hai yếu tố - có thể là đồng biến, nghịch biến hoặc không tương quan.

Phân tích dữ liệu hiệu quả còn cần một thiết bị ổn định, đáng tin cậy hỗ trợ công việc. Tham khảo ngay laptop Dell tại Cellphones để trải nghiệm công nghệ tiện ích!

[Product_Listing categoryid="154" propertyid="" customlink="https://cellphones.com.vn/laptop/dell.html" title="Danh sách Laptop Dell đang được quan tâm nhiều tại CellphoneS"]

Khi nào nên dùng biểu đồ phân tán?

Công cụ này đặc biệt hữu ích khi bạn muốn kiểm tra mức độ liên quan giữa hai biến định lượng trong các trường hợp như:

• Phân tích mối tương quan: Xác định mức độ liên kết giữa hai biến trong một tập dữ liệu.
• Nhận diện xu hướng: Thể hiện chiều tăng hoặc giảm của dữ liệu theo thời gian hoặc giá trị.

• Phát hiện điểm bất thường: Làm rõ các giá trị lệch ra khỏi quy luật chung.
• Xử lý dữ liệu lớn: Thích hợp khi cần mô tả sự phân bố của nhiều điểm dữ liệu.

Cấu trúc và thành phần của Scatter Plot

Một biểu đồ Scatter hoàn chỉnh bao gồm cấu trúc và thành phần cơ bản như sau:

Cấu trúc: Đồ thị điểm này được thiết lập trên mặt phẳng tọa độ vuông góc gồm hai trục chính. Trục Ox thể hiện biến độc lập - yếu tố dùng làm cơ sở so sánh. Trục Oy thể hiện biến phụ thuộc - giá trị được phân tích dựa trên biến còn lại. Hai trục kết hợp tạo nên khung không gian giúp định vị và hiển thị toàn bộ dữ liệu.

Thành phần:

• Điểm dữ liệu (x, y): Biểu diễn từng cặp giá trị của hai biến, phản ánh mối quan hệ giữa chúng.
• Đường xu hướng: Được thêm vào để cho thấy hướng biến động hoặc mức độ liên kết giữa hai biến.
• Giá trị ngoại lai: Những điểm xuất hiện tách biệt, thể hiện dữ liệu bất thường cần được xem xét riêng khi phân tích.

Các loại biểu đồ phân tán phổ biến

Việc xác định đúng loại biểu đồ giúp bạn chọn phương pháp phân tích phù hợp. Tùy theo mối liên hệ giữa hai biến, biểu đồ phân tán thường được chia thành ba nhóm:

• Biểu đồ tương quan thuận: các điểm có xu hướng đi lên từ trái sang phải, biểu thị khi một biến tăng thì biến còn lại cũng tăng.
• Biểu đồ tương quan nghịch: các điểm đi xuống, cho thấy khi một biến tăng thì biến kia giảm.
• Biểu đồ không tương quan: các điểm phân bố rải rác không theo trật tự.

Hướng dẫn các bước triển khai biểu đồ phân tán

Để biểu đồ phản ánh chính xác dữ liệu, người dùng cần thực hiện đúng quy trình. Sáu bước dưới đây giúp đảm bảo việc triển khai mạch lạc, rõ ràng và có cơ sở.

Lựa chọn và thu thập dữ liệu

Đầu tiên, người dùng cần chọn hai biến có mối liên hệ tiềm năng, mỗi cặp giá trị tương ứng với một điểm dữ liệu. Dữ liệu phải được nhập đầy đủ, không trùng lặp hoặc bị sai lệch, vì mọi sai số sẽ ảnh hưởng đến độ chính xác của biểu đồ.

Tỷ lệ trục và phạm vi

Sau khi có dữ liệu, bước tiếp theo là xác lập thang đo cho trục hoành và trục tung. Phạm vi hiển thị cần bao gồm toàn bộ giá trị trong tập dữ liệu để biểu đồ phản ánh chính xác mức độ biến động. Nếu đơn vị trên hai trục không đồng nhất, nên cân chỉnh tỷ lệ hợp lý giúp người đọc nhận biết xu hướng một cách rõ ràng.

Trực quan hóa và diễn giải dữ liệu

Khi các trục đã được xác định, tiến hành đặt các điểm dữ liệu lên mặt phẳng tọa độ. Mỗi cặp giá trị sẽ tạo thành một điểm. Khi toàn bộ dữ liệu được hiển thị, người dùng có thể quan sát sự sắp xếp tổng thể và phát hiện mối liên hệ giữa hai biến. Từ đó, có thể bước đầu đánh giá được xu hướng biến đổi của dữ liệu.

Chia các điểm trên đồ thị

Khi tập dữ liệu lớn, việc chia nhóm giúp biểu đồ dễ theo dõi hơn. Các điểm có vị trí gần nhau thường thể hiện mối liên hệ tương đồng hoặc hành vi tương tự. Việc phân nhóm giúp người phân tích nhận diện được các mẫu dữ liệu có cùng đặc tính, từ đó dễ dàng rút ra kết luận sâu hơn.

Tìm tổng các điểm

Sau khi hiển thị, cần kiểm tra số lượng điểm có trong biểu đồ. Nếu dữ liệu quá ít, kết quả có thể thiếu tính đại diện. Ngược lại, khi dữ liệu quá lớn, người dùng nên lọc bớt hoặc gom nhóm để biểu đồ rõ ràng, dễ theo dõi hơn.

Tra cứu giới hạn N

Giới hạn N thể hiện phạm vi lớn nhất mà dữ liệu có thể hiển thị trên biểu đồ. Khi xác định giới hạn hợp lý, biểu đồ sẽ không bị mất cân đối và các giá trị được thể hiện chính xác. Nếu vượt quá giới hạn, cần điều chỉnh lại thang đo hoặc loại bỏ ngoại lệ để kết quả phân tích được chuẩn xác nhất.

Cách tạo biểu đồ phân tán trong Excel

Đồ thị phân tán giúp chuyển đổi dữ liệu số thành hình ảnh trực quan, giúp nhận biết xu hướng giữa các biến hiệu quả nhất. Phần sau hướng dẫn thao tác tạo biểu đồ và bổ sung đường xu hướng để kết quả hiển thị dễ phân tích hơn.

Các bước vẽ biểu đồ phân tán

Các phần dưới đây hướng dẫn cách vẽ biểu đồ phân tán trong Excel theo từng bước, giúp người đọc nắm rõ quy trình thể hiện mối tương quan giữa hai đại lượng một cách chuẩn xác.

1. Chọn dữ liệu cần biểu diễn:

• Bôi đen toàn bộ hai cột dữ liệu mà bạn muốn so sánh như hình minh họa.

2. Mở phần chèn biểu đồ (Insert):

• Từ giao diện chính -> chọn mục Insert.

3. Chọn loại Scatter phù hợp:

• Trong phần Charts -> chọn biểu tượng Insert Scatter Chart để hệ thống hiển thị các tùy chọn liên quan.

4. Lựa chọn loại biểu đồ:

• Sau khi bảng menu danh sách biểu đồ hiện ra -> Chọn loại biểu đồ bạn cần áp dụng và bạn sẽ nhận được kết quả như hình minh họa.

Thêm đường xu hướng vào biểu đồ phân tán

Đường xu hướng thể hiện mối quan hệ biến động giữa hai tập dữ liệu, giúp xác định hướng thay đổi của giá trị - tăng, giảm hoặc giữ nguyên. Để bổ sung đường này trong biểu đồ Scatter, thực hiện lần lượt các bước sau:

1. Chọn biểu đồ cần hiệu chỉnh:

• Nhấp vào biểu đồ muốn bổ sung thêm đường xu hướng. Truy cập tab Chart Design trên thanh công cụ để hiển thị các tùy chọn thiết kế và bổ sung thành phần cho biểu đồ.

2. Truy cập nhóm Chart Layouts:

• Trong nhóm Chart Layouts -> chọn Add Chart Element để hiển thị danh sách các thành phần có thể thêm vào biểu đồ.

3. Bổ sung Trendline (đường xu hướng):

• Bấm Trendline để mở danh sách đường xu hướng -> Chọn Linear và bạn sẽ nhận được biểu đồ mới như hình minh họa.

Lưu ý: Hướng dẫn này phù hợp với Excel 2016, Excel 2019 và Excel 2021, tuy nhiên bố cục hoặc tên mục có thể khác đôi chút tùy phiên bản.

Chi tiết cách đọc và phân tích biểu đồ phân tán

Thành thạo cách đọc biểu đồ phân tán giúp biến dữ liệu trực quan thành thông tin thực tiễn. Nếu đường xu hướng hướng lên, hai biến có mối tương quan thuận, nghĩa là khi biến độc lập tăng, biến phụ thuộc cũng tăng. Ngược lại, nếu đường xu hướng hướng xuống, mối tương quan là nghịch. Khi các điểm phân tán ngẫu nhiên, hai biến không có liên hệ rõ ràng.

Ngoài ra, khi đọc và phân tích loại biểu đồ này, người dùng có thể áp dụng công thức =CORREL(B2:B11,C2:C11) để tính hệ số tương quan. Hệ số tương quan nằm trong khoảng từ -1 đến 1, cho biết mức độ gắn kết giữa hai biến và giá trị càng gần hai đầu mút thì mối quan hệ càng chặt chẽ.

Ưu và nhược điểm của biểu đồ phân tán

Scatter Plot có nhiều ưu điểm trong phân tích dữ liệu nhưng cũng tồn tại giới hạn.

• Ưu điểm: giúp trực quan hóa dữ liệu phức tạp, xác định nhanh mối tương quan và dễ thực hiện bằng công cụ phổ biến như Excel hoặc Google Sheets.
• Nhược điểm: chỉ thể hiện được mối quan hệ tương quan và khá khó đọc khi tập dữ liệu quá lớn. Vì vậy, việc áp dụng biểu đồ này cần phù hợp với phạm vi dữ liệu để kết quả phân tích có giá trị.

Ứng dụng của biểu đồ phân tán trong thực tế

Trong thực tế, loại đồ thị thể hiện mối tương quan này được dùng trong nhiều ngành nghề khác nhau.

• Trong kinh doanh, nó giúp đo lường tác động của chi phí marketing đến doanh thu.

• Ngoài ra, trong giáo dục, công cụ này hỗ trợ đánh giá mối liên hệ giữa thời gian học và kết quả thi.
• Trong khoa học, biểu đồ hỗ trợ phân tích các yếu tố như nhiệt độ, tốc độ hay phản ứng hóa học.

Qua bài viết này, người đọc hiểu rõ quy trình thực hiện cách vẽ biểu đồ phân tán và biết cách triển khai hiệu quả trên Excel để phục vụ công việc phân tích dữ liệu. Công cụ này không chỉ hỗ trợ trực quan hóa mối quan hệ giữa các biến mà còn giúp đưa ra quyết định dựa trên phân tích khoa học.

Xem thêm bài viết tại chuyên mục: Tin học văn phòng